Chúng tôi đến chùa vào một ngày bình thường, nên rất ít khách tới vãn cảnh chùa. Ban quản lý Chùa niêm yết tất cả các dịch vụ như vé tham quan, vé gửi xe…rất rõ ràng ở bảng lớn ngay dưới Tam quan hạ. Có một cô bé gạ chở chúng tôi bằng xe máy lên chùa, cho đỡ phải leo! Đi chơi mà còn muốn dễ dàng thì ngồi nhà cho đỡ mệt!

Vì chùa tọa lạc trên đỉnh núi Câu Lâu, nên từ Tam quan Hạ phải đi lên 247 bậc đá ong mới đến Tam quan Thượng. Một số gia đình sống ở bên cạnh đường đi vẫn còn vài bức tường xây bằng đá ong, một vật liệu xây dựng tự nhiên rất bền vững.

Tam quan Thượng.

Qua Tam quan bên tay trái là miếu Sơn Thần, là nơi thờ thần núi, vừa là nhà thờ Đức Ông, có kiến trúc gỗ lợp ngói truyền thống, khá nhỏ.

Bàn thờ Đức Ông trong miếu Sơn Thần.

Chùa Tây Phương gắn với truyền thuyết về Cao Biền – Tiết độ sứ thời nhà Đường (864 – 868) đã từng cai trị An Nam, ông đến đây xây dựng một kiến trúc tôn giáo, với ý đồ chặn long mạch của nước An Nam. Còn sử sách thì ghi chép rằng chùa được xây dựng 3 gian thượng điện và hậu cung với hành lang dài 20 gian vào năm năm 1632, đời vua Lê Thần Tông.

Khoảng những năm 1657-1682, Tây Đô Vương Trịnh Tạc lại cho phá chùa cũ, xây lại chùa mới và tam quan, năm 1794 dưới thời nhà Tây Sơn, chùa lại được đại tu hoàn toàn với tên mới là “Tây Phương Cổ Tự” và kiến trúc lưu giữ đến ngày nay. Ảnh dưới chụp Tam quan Thượng nhìn từ trong chùa ra.

Khuôn viên của chùa không rộng lắm, có thể vì tọa trên đỉnh núi, chỉ có khoảng sân phía trước gian thờ chính và sân nhỏ giữa nhà khách và nhà thờ Tổ với gian thờ chính.

Chùa Tây Phương gồm ba nếp nhà song song: bái đường, chính điện và hậu cung. Giống như kiến trúc của chùa Kim Liên, mỗi nếp có hai tầng mái kiểu chồng diêm, tường xây toàn bằng gạch Bát Tràng nung đỏ có cửa sổ tròn với biểu tượng nhà Phật.

Xung quanh diềm mái của ba toà nhà đều chạm trổ tinh tế theo hình lá triện cuốn, trên mái gắn nhiều con giống bằng đất nung, các đầu đao mái cũng bằng đất nung đường nét nổi lên hình hoa, lá, rồng phượng.

Chùa Tây Phương nổi tiếng bởi còn lưu giữ được nhiều bức tượng cổ có niên đại từ thế kỷ XVII-XVIII. Ảnh dưới là tượng ba vị La Hán trong số 18 bức tượng các vị La Hán ở chùa Tây Phương.

Phía trước cửa gian chính điện có bàn thờ Phật bên ngoài.

Trong gian Thượng, trên cùng là bộ tượng Tam Thế Phật với ba pho tượng Phật: Quá khứ, Hiện tại, Vị lai  ngồi ở tư thế tọa thiền, y phục gập nếp đơn giản phủ kín cơ thể.

Bộ tượng Di-đà Tam Tôn gồm tượng đức Phật A-di-đà, đứng hai bên là Quan Âm Bồ Tát và Đại Thế Chí Bồ Tát. Tượng Tuyết Sơn miêu tả đức Phật Thích ca trong thời kỳ tu khổ hạnh, tượng màu đen thẫm khoác áo cà sa mỏng, tay chân gầy khẳng khiu, xương nổi lên trước ngực. Toàn bộ cơ thể chìm trong suy tưởng, mắt trũng sâu, hướng về nội tâm. Hai bên tượng Tuyết Sơn có tượng A Nan và Ca Diếp đứng hầu.

Tượng đức Phật Di lặc tượng trưng cho vị Phật của thế giới cực lạc tương lai. Người mập mạp, ngồi hơi ngả về phía sau, toàn thân toát ra sự thỏa mãn, sung sướng. Tượng Văn thù Bồ Tát đứng chắp tay, chân đi đất, các ngón chân bấm móng xuống mặt bệ. Tượng Phổ Hiền Bồ Tát chắp tay trước ngực, khuôn mặt sáng rộng nổi lên trên tấm thân phủ đầy y phục.

Bàn thờ Đức Phật Bà Nghìn mắt Nghìn tay.

Tượng Bát bộ Kim Cương rất sống động trong các thế võ, mặc giáp trụ.

Các bức tượng La Hán trong tư thế khác nhau, đều rất chân thật.

Bàn thờ Quan Âm Tống Tử.

Khoảng giữa gian Thượng và gian Trung.

Nhà thờ Tổ và Mẫu phía sau gian chính điện.

Bàn thờ Phật Tổ.

Bàn thờ Mẫu

Tôi không phải là người am hiểu về nghệ thuật, cũng không phải là tín đồ Phật giáo, nhưng tôi đã có một buổi vãn cảnh chùa Tây Phương rất ấn tượng, trong không khí thanh tịnh và được chiêm ngưỡng những bức tượng đã có niên đại hàng trăm năm.

Nếu bạn đến Hà Nội vài ngày thì có thể đi vãn cảnh chùa Tây Phương được, vì đây là một trong số chùa nổi tiếng miền Bắc.