Đối với những người yêu sắc màu dân tộc Tây Bắc thì những bản làng người Thái, người Mường, người Tày Nùng hay người Dao người H’Mon mọi người đã khá quen thuộc. Nhưng có một dân tộc rất ít người, tất cả nước chỉ có khoảng gần 6 nghìn người thôi, nên có lẽ không nhiều người biết đến. Đó là dân tộc Lự Đen (để phân biệt với người Lự Trắng ở Trung Quốc) sống ở bản Hon, Phong Thổ, Lai châu.
Bản Hon nằm cách Tp Lai Châu khoảng 20km, giờ đã là một điểm đến Du lịch dựa vào cộng đồng có tiếng ở Lai Châu. Bản có khoảng hơn 100 ngôi nhà được xây dựng theo truyền thống của người dân tộc Lự. Nhà của người Lự xây theo kiểu nhà sàn, có 1 chiếc cầu thang lên xuống từ đường đi trong bản. Nhưng điều đặc biệt ở đây là tất cả các nhà đều không mở cửa sổ ra phía đường đi chung trong bản mà chỉ mở cửa sổ trông ra vườn nhà mình, nơi trồng rau và thả gà lợn. Cũng chính phong tục này buộc các gia đình tổ chức homestay phải dọn vườn sạch sẽ và nhốt vật nuôi ở xa, vì mỗi sáng khách du lịch tỉnh dậy, hình ảnh đầu tiên họ thấy là mảnh vườn bên ngoài cửa sổ.
Gầm sàn nhà khá sạch sẽ, không nuôi gia súc như nhiều dân tộc khác, mà hầu hết các gia đình trữ củi khô, dụng cụ làm nương, phơi ngô hay đặt khung cửi (ảnh trên bạn thấy có hai con trâu đi dạo dưới gầm nhà, nhưng chỗ ở của chúng không phải ở đó!). Một điều khác nữa là người Lự thường dành gian giữa nhà để thờ cúng và con dâu trong gia đình không được tham gia công việc cúng giỗ. Chúng tôi vào thăm một gia đình người Lự, nhưng trong nhà khá tối, nên không chụp được ảnh, vì chỉ có một cửa sổ. Thông thường nhà bếp nối liền với gian nhà chính, nên bạn sẽ nhìn thấy ngay gian nhà ở và nhà bếp khi bước lên sàn nhà.
Đa số phụ nữ Lự đều giỏi nghề dệt vải và thêu thùa. Ở bản Hon người dân vẫn tự dệt và may quần áo truyền thống. Họ trồng bông trên rẫy và thuốc nhuộm vải cũng được tự chế biến để tạo nên nhiều màu sắc khác nhau. Chúng tôi được cô gái cho xem khung cửi họ dệt vải và cách thêu thùa. Tôi rất thích bộ trang phục của cô gái chủ nhà, chúng rất đẹp và cầu kỳ lại có cả trang sức bằng bạc nữa, gồm khăn đội, áo váy, thắt lưng. Chưa bao giờ tôi mặc thử áo váy của đồng bào dân tộc, mặc dù tôi đã đi rất nhiều bản làng Tây Bắc, nhưng bộ trang phục của cô chủ nhà thật đẹp và cô ấy sẵn sàng cho tôi mượn để chụp ảnh. Vậy là tôi có bức ảnh của một cô gái người Lự trong trang phục của người Kinh và một phụ nữ Kinh diện nhờ bộ của cô gái Lự nhưng tôi không dám mượn những bộ trang sức kèm theo!).
Người Lự có tục ở rể 3 năm, sau đó cặp vợ chồng trẻ về nhà trai để làm dâu 2 năm, sau 5 năm thì đôi vợ chồng được phép ra ở riêng, có thể dựng nhà sàn riêng cho gia đình mình. Trước kia người Lự ở Bản Hon cũng có tục nhuộm răng đen, nhưng có lẽ giờ các cô gái không còn muốn như vậy, nên tôi thấy cô gái chủ nhà có hàm răng trắng khá đẹp. Các cô gái Lự cũng có những điệu múa duyên dáng. Họ múa trong tiếng trống của các chàng trai.
Chúng tôi không có nhiều thời gian để lưu lại một đêm ở bản Hon, trải nghiệm cuộc sống của một dân tộc rất ít người của vùng Tây Bắc này và thưởng thức những món ăn có thể sẽ khác so với những gì mình vẫn quen hàng ngày. Hy vọng một ngày gần đây tôi có dịp trở lại bản Hon và sẽ dành thời gian lâu hơn để có thể biết rõ hơn về người Lự.
